پرتودرمانی (رادیوتراپی) سرطان چیست؟

پرتودرمانی (رادیوتراپی)، همراه با شیمی‌درمانی و جراحی، یکی از قوی‌ترین ابزارهایی است که برای درمان سرطان به کار می‌بریم. پرتودرمانی شامل دو نوع اصلی است: پرتودرمانی خارجی (EBRT) و پرتودرمانی داخلی. انکولوژیست پرتودرمانی می‌تواند نوع مناسب رادیوتراپی را با توجه به شرایط خاص شما و نوع سرطانی که دارید، توصیه کند. پرتودرمانی خارجی (EBRT) رایج‌ترین نوع این درمان است که در آن از دستگاهی در خارج از بدن برای ارسال پرتوها به ناحیه مورد نظر استفاده می‌شود. در مقابل، پرتودرمانی داخلی شامل قرار دادن منبع پرتویی در داخل بدن یا نزدیک به ناحیه سرطانی است. انتخاب نوع پرتودرمانی (رادیوتراپی) به عوامل مختلفی از جمله مرحله سرطان، محل تومور و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد.

بررسی اجمالی:

پرتودرمانی (رادیوتراپی) چیست؟

پرتودرمانی (رادیوتراپی)، که به آن رادیوتراپی نیز گفته می‌شود، یکی از روش‌های رایج درمان سرطان است. این روش با استفاده از پرتوهای پرقدرت، معمولاً اشعه ایکس، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد. پرتودرمانی ممکن است به صورت مستقل یا به همراه سایر درمان‌ها مانند جراحی یا شیمی‌درمانی به کار رود.

انکولوژیست‌های پرتودرمانی، متخصصانی هستند که در زمینه پرتودرمانی مهارت دارند. این متخصصان تعیین می‌کنند که آیا پرتودرمانی برای شما مناسب است یا خیر. در صورتی که این روش برای شما مناسب باشد، انکولوژیست پرتودرمانی بهترین نوع پرتودرمانی را با توجه به نوع سرطان شما انتخاب می‌کند. آنها همچنین طرح درمانی دقیقی را طراحی می‌کنند که دوز مناسب پرتو را تعیین می‌کند، به طوری که سلول‌های سرطانی را بدون آسیب رساندن به بافت‌های سالم مجاور از بین ببرد.

انواع پرتودرمانی چیست؟

دو نوع اصلی پرتودرمانی (رادیوتراپی) وجود دارد: پرتودرمانی خارجی (EBRT) و پرتودرمانی داخلی. هر دو نوع پرتودرمانی با هدف تخریب DNA سلول‌های سرطانی عمل می‌کنند. زمانی که DNA سلول‌های سرطانی آسیب می‌بیند، این سلول‌ها توانایی رشد و تکثیر خود را از دست می‌دهند و در نهایت می‌میرند. در نتیجه، تومورها کوچک می‌شوند و بیماری تحت کنترل قرار می‌گیرد.

پرتودرمانی خارجی (EBRT) معمولاً از دستگاه‌هایی استفاده می‌کند که پرتوها را از بیرون بدن به سمت ناحیه سرطانی هدایت می‌کنند. در مقابل، پرتودرمانی داخلی شامل قرار دادن منبع پرتوی در داخل بدن، نزدیک به ناحیه سرطانی است. انتخاب نوع پرتودرمانی بستگی به نوع سرطان، محل تومور و شرایط کلی بیمار دارد.

پرتودرمانی خارجی (EBRT)

پرتودرمانی خارجی (EBRT) رایج‌ترین نوع پرتودرمانی است. در این روش، یک دستگاه پرتوهای پرانرژی را به سمت تومور هدایت می‌کند. این انرژی ممکن است از پرتوهای ایکس (که شایع‌ترین هستند)، الکترون‌ها یا پروتون‌ها تشکیل شود. دقت در EBRT بسیار اهمیت دارد؛ انکولوژیست پرتودرمانی شما یک برنامه درمانی دقیق برای هدف‌گیری تومور و محافظت از بافت سالم اطراف آن طراحی می‌کند.

انواع مختلفی از EBRT وجود دارد:

1. پرتودرمانی سه‌بعدی (3D-CRT): این روش از سی‌تی اسکن و نرم‌افزارهای کامپیوتری برای ایجاد یک مدل سه‌بعدی از تومور استفاده می‌کند. دستگاه پرتودرمانی با استفاده از این مدل، پرتوهای تشعشعی را مستقیماً به سمت تومور هدایت می‌کند، در حالی که به حفظ بافت سالم کمک می‌کند.

2. پرتودرمانی تعدیل‌شده با شدت (IMRT): یک شکل پیشرفته‌تر از پرتودرمانی است که از پرتوهای تابشی متعددی با شدت دوز متفاوت استفاده می‌کند. این روش امکان می‌دهد دوزهای بالاتری از پرتو به تومور و دوزهای کمتری به بافت سالم اطراف برسد.

3. رادیوتراپی مبتنی بر قوسنوعی (IMRT) است که پرتوهای انرژی با شدت‌های مختلف را در یک الگوی قوسی چرخشی هدایت می‌کند. این روش پرتودرمانی را سریع‌تر از IMRT سنتی ارائه می‌دهد. اشکال مختلفی از این روش شامل قوس درمانی مدوله شده حجمی (VMAT) و توموتراپی هستند.

4. رادیوتراپی هدایت‌شده با تصویر (IGRT): در این روش، دستگاه پرتودهی قبل از هر جلسه درمان یک اشعه ایکس با دوز پایین یا سی‌تی اسکن کوچک می‌گیرد. این تصویر به تراز کردن دقیق‌تر محل درمان کمک می‌کند و پرتودهی را با دقت بیشتری انجام می‌دهد.

5. رادیوتراپی پروتون: این نوع پرتودرمانی به جای فوتون‌ها (پرتوهای ایکس) از پروتون‌ها استفاده می‌کند. برای برخی افراد، پروتون‌ها می‌توانند همان دوز تابش را به تومور برسانند، در حالی که دوز تابش به بافت‌های سالم را کاهش می‌دهند.

6. رادیو جراحی استریوتاکتیک: مانند جراحی گاما نایف، از دوزهای بالای پرتوهای متمرکز برای از بین بردن تومورهای کوچک مغزی با دقت جراحی استفاده می‌کند، بدون نیاز به برش. این درمان معمولاً بین یک تا پنج روز طول می‌کشد.

7. پرتودرمانی بدن استریوتاکتیک (SBRT): از دوزهای بالای پرتوهای متمرکز برای از بین بردن تومورهای خارج از مغز استفاده می‌کند. مشابه رادیوتراپی استریوتاکتیک، این روش نیز تومورها را با دقت جراحی از بین می‌برد، اما نیازی به جراحی واقعی ندارد.

8. پرتودرمانی حین عمل (IORT): این روش پرتودرمانی در حین جراحی انجام می‌شود. پس از برداشتن تومور با جراحی، IORT سلول‌های سرطانی باقی‌مانده را که برداشتن آن‌ها با جراحی بی‌خطر نیست، از بین می‌برد.

پرتودرمانی داخلی

پرتودرمانی (رادیوتراپی) داخلی، که به نام براکی‌تراپی نیز شناخته می‌شود، پرتوهای درمانی را در داخل بدن و نزدیک به سلول‌های سرطانی قرار می‌دهد. این روش معمولاً برای درمان تومورهای کوچک در مناطق مختلف بدن مانند سر، گردن، سینه، دهانه رحم، رحم و پروستات به کار می‌رود.

پرتودرمانی داخلی به دو صورت انجام می‌شود: از طریق یک منبع جامد یا به صورت مایع.

1. براکی‌تراپی: در این روش، یک منبع رادیواکتیو جامد یا "دانه" در داخل یا کنار تومور قرار می‌گیرد. این منبع تشعشعات را به ناحیه کوچکی هدایت می‌کند تا سلول‌های سرطانی را از بین ببرد. برخی از این ایمپلنت‌ها دوزهای پایین را برای مدت‌های طولانی (هفته‌ها) آزاد می‌کنند، در حالی که برخی دیگر دوزهای بالا را برای مدت‌های کوتاه‌تر (دقیقه‌ها) آزاد می‌کنند. برخی از ایمپلنت‌های براکی‌تراپی موقتی هستند و پس از مدتی برداشته می‌شوند، در حالی که برخی دیگر برای همیشه در بدن باقی می‌مانند و در نهایت انتشار تشعشع را متوقف می‌کنند.

2. درمان سیستمیک: این روش از مواد رادیواکتیو مایع استفاده می‌کند که از طریق جریان خون به سراسر بدن منتقل می‌شوند تا سلول‌های سرطانی را پیدا کرده و از بین ببرند. برخی از این مواد رادیواکتیو بلعیده می‌شوند، در حالی که برخی دیگر از طریق تزریق وریدی (IV) به بدن وارد می‌شوند. یکی از روش‌های درمان سیستمیک، رادیونوکلئید درمانی یا رادیوایمونوتراپی است. در این روش، یک پروتئین رادیواکتیو سلول‌های سرطانی خاص را شناسایی کرده و به آنها متصل می‌شود، سپس پرتوها را آزاد کرده و سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد.

پرتودرمانی داخلی یک روش موثر و دقیق برای هدف‌گیری سلول‌های سرطانی است که می‌تواند به حفظ بافت‌های سالم اطراف کمک کند و نتایج درمانی بهتری ارائه دهد.

چرا از پرتودرمانی استفاده می‌شود؟

پرتودرمانی (رادیوتراپی) به منظور کشتن سلول‌های سرطانی، کوچک کردن تومورها و تسکین علائم سرطان به کار می‌رود. این روش ممکن است تنها درمان مورد نیاز باشد یا به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی جامع استفاده شود. موارد کاربرد پرتودرمانی شامل موارد زیر است:

• کوچک کردن تومورها قبل از سایر درمان‌های سرطان، مانند جراحی (درمان نئوادجوانت): این کاربرد به جراحان کمک می‌کند تا تومور را راحت‌تر و با دقت بیشتری بردارند.
• از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده پس از جراحی (درمان کمکی: پس از جراحی، پرتودرمانی می‌تواند سلول‌های سرطانی باقی‌مانده را هدف قرار داده و از بین ببرد تا احتمال عود سرطان کاهش یابد.
• از بین بردن سلول‌های سرطانی که پس از درمان قبلی بازگشته‌اند: در صورتی که سرطان پس از درمان‌های اولیه عود کند، پرتودرمانی می‌تواند به از بین بردن این سلول‌ها کمک کند.

علاوه بر این، پرتودرمانی می‌تواند برای درمان تومورهای خوش‌خیم (غیر سرطانی) که باعث بروز علائم شده‌اند، نیز مورد استفاده قرار گیرد. این روش با دقت و کارایی بالا به بهبود وضعیت بیماران و افزایش کیفیت زندگی آنها کمک می‌کند.

رویه ­ها

قبل از پرتودرمانی چه اتفاقی می‌افتد؟

قبل از شروع پرتودرمانی (رادیوتراپی) داخلی، ممکن است نیاز به انجام معاینه فیزیکی و تصویربرداری داشته باشید. انکولوژیست پرتودرمانی شما توضیح خواهد داد که چگونه باید برای روز عمل آماده شوید، بر اساس نحوه دریافت اشعه.

در مورد پرتودرمانی خارجی (EBRT)، یک قرار ملاقات برنامه‌ریزی شده به نام شبیه‌سازی وجود دارد. شبیه‌سازی مرحله برنامه‌ریزی درمانی است که به منظور سفارشی‌سازی درمان شما انجام می‌شود.

شبیه‌سازی شامل موارد زیر است:

1. قرار گرفتن در موقعیت مناسب: شما دقیقاً به همان شکلی که در طول جلسات درمانی قرار خواهید گرفت، روی یک میز قرار می‌گیرید. تیم پرتودرمانی ممکن است از قالب‌ها یا ماسک‌هایی برای ثابت نگه داشتن بدن شما استفاده کند. آنها مطمئن خواهند شد که هم‌ترازی شما دقیق است. ممکن است علائم موقت یا دائمی (نقاط ریز) روی بدن شما ایجاد شود تا نشان دهد کدام قسمت‌ها باید تشعشع دریافت کنند.
2. گرفتن اسکن: شما یک سی‌تی اسکن یا MRI دریافت خواهید کرد که محل دقیق تومور را نشان می‌دهد. این اطلاعات به تیم مراقبتی کمک می‌کند تا پرتودرمانی را به گونه‌ای سفارشی کنند که پرتوهای اشعه ایکس تومور را هدف قرار دهند و در عین حال بافت سالم را حفظ کنند.

شبیه‌سازی به انکولوژیست پرتودرمانی (رادیوتراپی) اجازه می‌دهد تا دوز مناسب پرتو و نحوه دریافت آن را تعیین کند. این مرحله حیاتی برای اطمینان از این است که درمان به بهترین شکل ممکن انجام شود و به صورت دقیق تومور را هدف قرار دهد.

در طول پرتودرمانی چه اتفاقی می‌افتد؟

پرتودرمانی داخلی

پرتودرمانی داخلی معمولاً در یک اتاق درمان سرپایی خاص یا در بیمارستان انجام می‌شود. انکولوژیست پرتودرمانی ممکن است ایمپلنت پرتو را با استفاده از یک لوله انعطاف‌پذیر کوچک به نام کاتتر وارد کند. برای این درمان، بیهوشی دریافت خواهید کرد تا در طول عمل احساس درد یا ناراحتی نکنید. در شکل سیستمیک پرتودرمانی داخلی، مایع رادیواکتیو از طریق ورید (IV) به بدن شما تزریق می‌شود.

پرتودرمانی خارجی (EBRT)

در پرتودرمانی خارجی (EBRT)، شما روی یک میز دراز می‌کشید که در زمان شبیه‌سازی موقعیت آن تنظیم شده است. دستگاه تشعشع در اطراف شما حرکت می‌کند، اما هرگز شما را لمس نمی‌کند. یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی به نام پرتودرمانگر، دستگاه را از یک اتاق جداگانه کنترل می‌کند. شما می‌توانید در هر زمان با استفاده از اینترکام با او صحبت کنید. دستگاه دوزهای دقیقی از تشعشع را به سمت تومور هدایت می‌کند و موقعیت آن را تغییر می‌دهد. در طول درمان، هیچ احساسی نخواهید داشت.

این مراحل با دقت و برنامه‌ریزی دقیق انجام می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که پرتودرمانی به صورت موثر و ایمن انجام می‌شود و تومور به طور دقیق هدف‌گیری می‌شود، در حالی که بافت سالم اطراف آن حفظ می‌شود.

بعد از درمان چه اتفاقی می‌افتد؟

بعد از پرتودرمانی داخلی

پس از پرتودرمانی (رادیوتراپی) داخلی، معمولاً پس از یک دوره بهبودی کوتاه در همان روز به خانه باز می‌گردید. در برخی موارد، ممکن است لازم باشد در بیمارستان بمانید تا زمانی که بدن شما مقادیر کمی از اشعه را تابش کند. پس از پرتودرمانی سیستمیک (از طریق ورید)، ممکن است مقدار کمی پرتو از طریق مایعات بدن مانند عرق، ادرار و خون دفع شود.

اگر پرتودرمانی داخلی به صورت IV یا ایمپلنت دائمی دریافت کرده‌اید، خطر کمی برای قرار گرفتن دیگران در معرض اشعه وجود دارد. از راهنمایی‌های تیم پرتودرمانی خود درباره میزان تماسی که باید پس از رادیوتراپی با دیگران داشته باشید، پیروی کنید.

بعد از پرتودرمانی خارجی (EBRT)

شما باید بتوانید قبل و بعد از جلسات EBRT فعالیت‌های روزانه خود را به طور معمول انجام دهید. هیچ خطری برای قرار گرفتن دیگران در معرض تشعشعات وجود ندارد، بنابراین می‌توانید با اطمینان به زندگی روزمره خود ادامه دهید.

این مراحل و دستورالعمل‌ها به شما کمک می‌کنند تا پس از درمان به درستی مراقبت کنید و از هرگونه خطرات احتمالی جلوگیری کنید، در حالی که بهبود و بازگشت به زندگی عادی خود را تجربه می‌کنید.

خطرات / مزایا

عوارض جانبی پرتودرمانی چیست؟

بیشتر افراد پرتودرمانی را به صورت چندین جلسه درمانی دریافت می‌کنند تا دوز کامل به یکباره به بدن وارد نشود. این روش به بافت‌های سالم زمان می‌دهد تا بین جلسات بهبود یابند، که این زمان به کاهش عوارض جانبی کمک می‌کند.

با این حال، ممکن است عوارض جانبی ناخوشایندی را تجربه کنید که متخصص پرتودرمانی به شما در مدیریت آنها کمک خواهد کرد. معمولاً این عوارض جانبی فقط بر بخشی از بدن شما تأثیر می‌گذارد که مستقیماً اشعه دریافت می‌کند.

عوارض جانبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خستگی
• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• سردرد
• تحریک پوست
• پوست سر خشک و خارش‌دار
• ریزش مو
• زخم‌های دهان
• درد هنگام قورت دادن
• کاهش اشتها
• احساس سوزش در گلو یا قفسه سینه
• درد یا احساس سوزش هنگام ادرار کردن
• نیاز به ادرار مکرر (اغلب در مقادیر کم)
• نفخ یا گرفتگی شکم
• احساس فوریت برای اجابت مزاج

با توجه به نوع پرتودرمانی توصیه‌شده برای سرطانی که دارید، از متخصص انکولوژی پرتودرمانی خود بپرسید که چه عوارض جانبی را می‌توان انتظار داشت. این اطلاعات به شما کمک می‌کند تا بهتر برای درمان آماده شوید و روش‌های مدیریت عوارض جانبی را پیشاپیش بشناسید.

مزایای پرتودرمانی

پرتودرمانی (رادیوتراپی) یک روش درمانی است که به مدت بیش از یک قرن استفاده می‌شود و به عنوان یکی از درمان‌های مؤثر و قابل اعتماد برای سرطان شناخته می‌شود. این درمان بسته به نوع سرطان و مرحله بیماری، می‌تواند سلول‌های سرطانی را از بین ببرده و به درمان‌های دیگر کمک کند تا بهتر عمل کنند.

یکی از مزایای اساسی پرتودرمانی (رادیوتراپی) این است که به عنوان یک بخش مهم از مراقبت تسکینی در سرطان شناخته می‌شود. این روش می‌تواند علائم سرطان را بهبود بخشیده و به شما کمک کند تا زندگی پربارتر و لذت‌بخش‌تری داشته باشید. از جمله این مزایا می‌توان به کاهش درد، تسکین از علائم ناخوشایند مرتبط با سرطان، و بهبود کیفیت زندگی اشاره کرد.

خطرات و عوارض پرتودرمانی

اگرچه پرتودرمانی به طور موثر در درمان بسیاری از انواع سرطان کارآمد است، اما این درمان ممکن است با خطرات و عوارضی همراه باشد. یکی از این خطرات ممکن است افزایش احتمال ابتلا به سرطان دیگری در آینده باشد. این امر نیازمند مشاوره با انکولوژیست پرتودرمانی است تا مزایا و خطرات این درمان برای هر فرد به صورت دقیق سنجیده شود.

چشم انداز بعد از درمان

زمان بازگشت به روال عادی پس از دریافت پرتودرمانی برای هر فرد ممکن است متفاوت باشد. برخی افراد ممکن است بدون هیچ مشکلی به روزمره خود بازگردند، در حالی که برخی دیگر نیاز به استراحت و زمان بیشتری دارند تا احساس بهبود کنند. این تجربه برای هر فرد متفاوت است.

بسیاری از افراد در مدت چند هفته پس از پایان درمان، که سلول‌های بیشتری می‌میرند، عوارض جانبی کمتری را تجربه می‌کنند. با ارائه‌دهنده مراقبت پرتودرمانی خود در طول برنامه‌ریزی درمانی، بهترین و بدترین سناریوها را مطرح کنید تا بتوانید بهترین راه‌حل برای بازیابی و بهبود پیدا کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم

هرگاه علائم یا عوارض جانبی از پرتودرمانی (رادیوتراپی) را تجربه می‌کنید، مهم است به ارائه‌دهنده مراقبت‌های پرتوی خود اطلاع دهید. به ویژه اگر این عوارض با کیفیت زندگی شما تداخل داشته باشند. ارائه دهنده مراقبت‌های پرتوی شما می‌تواند بر اساس واکنش شما، نیاز به تنظیم دوز، تغییر برنامه درمانی یا استفاده از روش‌های دیگر را بررسی کند.

هنگام مراجعه به کلینیک، سوالات خود را درباره انواع پرتودرمانی (رادیوتراپی) و روش‌های مختلف آن مطرح کنید. برای هر فرد و هر نوع سرطان، پرتودرمانی ممکن است به شکل‌ها و اشکال مختلفی اجرا شود. این روش‌ها به انکولوژیست‌های تشعشع اجازه می‌دهند تا دوزهای دقیقی از اشعه را ارائه دهند که به کنترل و تخریب سلول‌های سرطانی کمک می‌کند، در عین حال بافت سالم را حفظ می‌کند. درباره روش‌هایی که چگونه تومورها را هدف قرار می‌دهند و همزمان میزان قرار گرفتن در معرض به اشعه‌های مضر را کمینه می‌کنند، از ایشان سوال کنید.